Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) αποτελεί μία συνήθη διαταραχή με έναρξη στην παιδική ηλικία (πριν την ηλικία των 12 ετών), η οποία χαρακτηρίζεται από δυσκολίες στη συγκέντρωση, στον έλεγχο της παρορμητικότητας και υπερβολική κινητικότητα (ΑPA, 2013). Η αναλογία αγοριών-κοριτσιών ποικίλλει ανάλογα με τις έρευνες, με τα αγόρια όμως να τείνουν να εμφανίζουν συχνότερα τη διαταραχή (2:1 για τα παιδιά και 1,6:1 για τους ενήλικες, ΑΡΑ, 2013. 1,5:1 έως 12:1. Brasset-Harknett & Butler, 2007). Tα κορίτσια εμφανίζουν συνήθως διάσπαση της προσοχής και μεγαλύτερο άγχος, ενώ στα αγόρια συνηθέστερη είναι η εκδήλωση επιθετικής-παρορμητικής συμπεριφοράς (Σοφιανοπούλου, 2016).
Τα βασικά χαρακτηριστικά της ΔΕΠ-Υ, κατά το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (5η έκδοση), είναι η απροσεξία και η υπερκινητικότητα-παρορμητικότητα. Για να υπάρξει διάγνωση σε έναν/μία έφηβο/η, χρειάζεται τα συμπτώματα να έχουν εμφανιστεί ήδη πριν την ηλικία των 12 ετών, να είναι παρόντα σε δύο τουλάχιστον περιβάλλοντα (π.χ. σπίτι, σχολείο, με φίλους ή σε άλλες δραστηριότητες) και να επηρεάζουν αρνητικά άμεσα τις κοινωνικές και ακαδημαϊκές δραστηριότητες του ατόμου.
Για τη διάγνωση σε εφήβους/ες (ως 17 ετών) χρειάζεται να πληρούνται τουλάχιστον έξι συμπτώματα απροσεξίας. Ειδικότερα, ο/η έφηβος/η:
• Αδυνατεί να εστιάσει την προσοχή του/της σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας
• Δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του σε κάποιο καθήκον του
• Δεν φαίνεται να ακούει όταν του μιλάνε,
• Δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες ή αδυνατεί να ολοκληρώσει σχολικές εργασίες,
• Έχει δυσκολία στην οργάνωση καθηκόντων,
• Αποφεύγει ή δεν του/της αρέσουν καθήκοντα που απαιτούν σταθερή νοητική προσπάθεια (όπως η σχολική μελέτη)
• Χάνει πράγματα
• Διασπάται η προσοχή του από εξωτερικά ερεθίσματα
• Ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες
Επίσης, για τη διάγνωση της ΔΕΠ-Υ χρειάζεται να πληρούνται τουλάχιστον έξι συμπτώματα υπερκινητικότητας. Ειδικότερα, ο/η έφηβος/η:
• Κινεί νευρικά χέρια και πόδια ή στριφογυρνά στη θέση του/της
• Σηκώνεται από τη θέση του/της κατά τη διάρκεια του μαθήματος
• Τρέχει γύρω γύρω ή και σκαρφαλώνει
• Δυσκολεύεται να εμπλακεί σε δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου ήσυχα
• Είναι συνεχώς σε μία κίνηση
• Μιλά υπερβολικά
• Απαντά απερίσκεπτα πριν καν ολοκληρωθεί η ερώτηση
• Δυσκολεύεται να παραμείνει στη θέση του
• Διακόπτει κάποιον/α την ώρα που μιλά
Συχνά έφηβοι/ες με ΔΕΠ-Υ διακρίνονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση ή/και αυξανόμενο άγχος. Τα παραπάνω συνδέονται συνήθως με αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό (π.χ. «δεν αξίζω την αποδοχή/αγάπη των άλλων», κλπ.), τους άλλους (π.χ. «οι άλλοι θα με κρίνουν αυστηρά», «οι άλλοι θα είναι καλύτεροι από εμένα», κλπ.) και το μέλλον (π.χ. «δεν θα καταφέρω τίποτα», «θα αποτύχω», κλπ.) (Σοφιανοπούλου, 2016).
Σύμφωνα με το Αμερικάνικο Εθνικό Ινστιτούτο για την Ψυχική Υγεία, οι κατευθυντήριες οδηγίες αναφορικά με τις παρεμβάσεις στη ΔΕΠ-Υ αφορούν στη λήψη φαρμακευτικής αγωγής, η οποία συντελεί στον έλεγχο των συμπτωμάτων, και στην εφαρμογή γνωσιακής συμπεριφοριστικής θεραπείας. Η τελευταία χρειάζεται να εστιάσει στη βοήθεια του/της εφήβου να οργανώνει και ολοκληρώνει τις δραστηριότητές του, στη διαχείριση συναισθηματικά δύσκολων γεγονότων και του θυμού, στη ρύθμιση σαφών κανόνων, καταλόγων δραστηριοτήτων και εν γένει μιας δομημένης ρουτίνας, και τέλος στην εκπαίδευση κοινωνικών δεξιοτήτων και αναγνώρισης συναισθημάτων. Σημαντική είναι η ενημέρωση για τη διαταραχή και τα συμπτώματά της προς τους φροντιστές/εκπαιδευτικούς των εφήβων προκειμένου και οι ίδιοι να μάθουν να μάθουν να αλληλεπιδρούν ήρεμα και να διαχειρίζονται τυχόν δικό τους άγχος (Σοφιανοπούλου, 2016).
Άρης Λορέντζος, Ψυχολόγος – Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού (M.Sc.)
Βιβλιογραφικές αναφορές
American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th edition). Washington, DC: Author.
Brasset-Harknett, A. & Butler, N. (2007). Attention-deficit/hyperactivity disorder: An overview of the etiology and a review of the literature relating to the correlates and life course outcomes for men and women. Clinical Psychology Review, 27, 188-210.
Σοφιανοπούλου, A. (2016). H διαταραχή ελλειμματικής προσοχής με/ή χωρίς υπερκινητικότητα. Στο Α. Καλαντζή-Αζίζι & Α. Σοφιανοπούλου (Επιστημονική Επιμέλεια), Γνωσιακή-συμπεριφοριστική Θεραπεία παιδιών και εφήβων: Θεωρία και πράξη (σ.277-330). Αθήνα: Πεδίο
