- Υπάρχουν πρόσωπα αναφοράς (π.χ. γονείς / κηδεμόνες / εκπαιδευτικοί κλπ.) που μπορούν να κινητοποιήσουν τον έφηβο / την έφηβη ώστε να μην εγκαταλείψει τη φοίτηση στο σχολείο; Αν ναι, με ποιους τρόπους μπορεί να επιτευχθεί αυτό;
Λόγω του πολυσύνθετου χαρακτήρα της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, η προσέγγιση και η αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο συνεργασίας μεταξύ του σχολείου και όλων των άλλων σχετικών παραγόντων.
Η υιοθέτηση «ολιστικής σχολικής προσέγγισης είναι απαραίτητη για τη μείωση του ποσοστού των εφήβων που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο και την εκπαιδευτική επιτυχία για όλους τους μαθητές και όλες τις μαθήτριες.
Όλοι οι παράγοντες του σχολείου, «πρόσωπα αναφοράς»(διευθυντές, διδακτικό και λοιπό προσωπικό, μαθητές, γονείς και οικογένειες), καθώς και οι εξωτερικοί, εκπαιδευτικοί και μη εκπαιδευτικοί φορείς, διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στην αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών μειονεκτημάτων και την πρόληψη της εγκατάλειψης του σχολείου.
Όλοι οι παράγοντες έχουν ευθύνη να αναλάβουν ολοκληρωμένη, συλλογική και συνεργατική δράση, η οποία θα βασίζεται στη διεπιστημονικότητα και τη διαφοροποίηση. Πρόκειται για έναν οικοσυστημικό τρόπο θεώρησης του σχολείου ως πολυδιάστατου και διαδραστικού συστήματος το οποίο μπορεί να μαθαίνει και να αλλάζει.
Για την προώθηση των αλλαγών είναι σκόπιμη η αντιμετώπιση κάθε διάστασης της σχολικής ζωής με συνεκτικό τρόπο. Τούτο συνεπάγεται επίσης τη συνεκτίμηση των αναγκών όλων των παραγόντων (μαθητές, προσωπικό και ευρύτερη τοπική κοινωνία) στο πλαίσιο της διδασκαλίας, της μάθησης και της καθημερινής ζωής του σχολείου.
- Θα μπορούσατε να μας αναφέρετε κάποιους συγκεκριμένους τρόπους αντιμετώπισης της σχολικής διαρροής;
Οι τρόποι αντιμετώπισης θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα εξής:
ΠΡΟΛΗΨΗ -> επέμβαση σε πρώιμο στάδιο εκδήλωσης φαινομένου
Εφαρμογή ενδιαφέροντος προγράμματος σπουδών, που θα κινητοποιήσει τα ταλέντα και τις δεξιότητες των μαθητών
Ευέλικτες εκπαιδευτικές μέθοδοι, που θα δίνουν την δυνατότητα σε όλους τους μαθητές, σύμφωνα με τις δυνατότητές τους, να νιώσουν καλά με την επίδοσή τους.
Καλύτερη ενσωμάτωση παιδιών από άλλες χώρες στην τάξη
Συμμετοχή των μαθητών και των γονέων στις αποφάσεις σχετικά με το σχολείο: η ενεργή συμμετοχή στην σχολική ζωή αυξάνει την δέσμευσή τους.
Συνεχής ενημέρωση του εκπαιδευτικού προσωπικού μέσω σεμιναρίων.
Συνεργασία με την κοινωνία και την αγορά εργασίας: μέσα από μια μικρή επαφή με την αγορά εργασίας, μπορεί ο μαθητής να καταλάβει τις εργασιακές προσδοκίες και να προτιμήσει να συνεχίσει το σχολείο για να λάβει περισσότερα εφόδια για το μέλλον.
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ-> μέτρα για προβλήματα που ανακύπτουν σταδιακά.
Συστηματική παρακολούθηση και καταγραφή προβλήματος .
Υπηρεσίες στήριξης μαθητών- γονέων/ οικοδόμηση συνεργασίας σχολείου-σπιτιού: παροχή πρόσθετης διδακτικής στήριξης, εξατομικευμένες υπηρεσίες συμβουλευτικής και καθοδήγησης (mentoring), υπηρεσίες επαγγελματικού προσανατολισμού καθώς και γενικότερα µέτρα κοινωνικής πρόνοιας.
Διαπολιτισμική εκπαίδευση
- Προσφορά δραστηριοτήτων εκτός μαθημάτων(προγράμματα) για να εμπλουτιστεί η διδακτική εμπειρία
- Υποστήριξη εκπαιδευτικού προσωπικού
- Ενημέρωση γονέων σχετικά με το φαινόμενο, προκειμένου να μπορέσουν και αυτοί να αναγνωρίσουν τα πρώτα σημάδια εκδήλωσής του.
ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ-> επανένταξη νέων που εγκατέλειψαν το σχολείο εκ νέου στο σχολικό περιβάλλον.
Εύκολα προσβάσιμα ιδρύματα, με προγράμματα που είναι ευέλικτα και ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς.
Προσωπική προσέγγιση στους νέους που αποζητούν μια δεύτερη ευκαιρία στην εκπαίδευση: στοχευμένη μάθηση, που καλύπτουν τις ικανότητες τους, υποστήριξη (ψυχολογική, συναισθηματική), συμβουλευτική
Νέες παιδαγωγικές προσεγγίσεις όπως συνεργατική μάθηση, μάθηση από συνομηλίκους, μάθηση με βάση την μέθοδο του project
Ευελιξία στο πρόγραμμα σπουδών, περισσότερη αυτονομία όσον αφορά τους τομείς των πεδίων μάθησης
- Ποιες είναι οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει η χρήση ουσιών από εφήβους/ νεαρούς ενήλικες; Ποιοι παράγοντες μπορεί να τους ωθούν σε αυτήν;
Η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών συνήθως αντικατοπτρίζει προβλήματα που παρατηρούνται κατά την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του ατόμου, τη σχέση του με το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον καθώς και τις εξωτερικές και εσωτερικές πιέσεις που δέχεται και οι οποίες συνδέονται με την περίοδο της εφηβείας, τη μεταβατική αυτή περίοδο στη ζωή κάθε ατόμου.
Συνήθως, έφηβοι που κατατάσσονται σε ομάδες «υψηλού κινδύνου» γνωρίζουν ήδη αρκετά για τις συνέπειες της χρήσης των ουσιών, αδιαφορούν για την υγεία τους, ενώ παράλληλα βιώνουν περιστατικά χρήσης στο οικογενειακό ή ευρύτερο περιβάλλον τους.
Το σχολικό περιβάλλον όταν έρχεται αντιμέτωπο με αυτές τις ομάδες ή άτομα συχνά αδυνατεί να τα διαχειριστεί, τις περισσότερες φορές καταλήγει να απομακρύνει αυτά τα άτομα από το σχολείο και έτσι τα οδηγεί σε περαιτέρω αποκλεισμό.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας “υγεία χαρακτηρίζεται η πλήρης φυσική, πνευματική και καλή κοινωνική κατάσταση του ατόμου και όχι απλώς η απουσία ασθένειας” (WHO, 1985). Επομένως, «υψηλός κίνδυνος» θεωρείται οποιαδήποτε κατάσταση στην οποία διάφοροι παράγοντες συμβάλλουν για την δημιουργία αλυσιδωτών γεγονότων που οδηγούν τους εφήβους στην έναρξη της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών, στην πειραματική χρήση και τελικά στην κατάχρηση ουσιών.
Και βέβαια είναι ευνόητοι οι κίνδυνοι στους οποίους εκτίθενται οι έφηβοι όταν κάνουν χρήση ουσιών. Ο βαθμός εξάρτησης από μια ουσία και οι συνέπειες σε ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο είναι βέβαια διαφορετικές για τους εφήβους από ό,τι για τους ενήλικες. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι ενήλικες κάνουν περισσότερα χρόνια χρήση από τους έφηβους. Η χρόνια χρήση έχει αποτέλεσμα την αύξηση των προβλημάτων υγείας όπως και την περαιτέρω εμπλοκή των ενήλικων χρηστών σε αξιόποινες πράξεις.
Η εφηβεία είναι η ηλικία κατά την οποία ξεκινάει η χρήση τόσο των νόμιμων ουσιών, όπως ο καπνός και τα οινοπνευματώδη ποτά, όσο και των παράνομων. Η εφηβεία είναι μια μεταβατική περίοδος στη ζωή του ανθρώπου αποτελεί το “πέρασμα” από την παιδική στην ενήλικη ζωή. Ως εξελικτική φάση, συνοδεύεται από αλλαγές σε επίπεδο σωματικό, συναισθηματικό και ψυχολογικό. Ο έφηβος βρίσκεται σε διαδικασία διαμόρφωσης της ταυτότητάς του, σε διαδικασία να ανακαλύψει “ ποιος είναι”. Ο έφηβος μέσα από διεργασίες πένθους για την απώλεια της παιδικής του ηλικίας αλλά και από – ιδανικοποίηση των γονιών, μπαίνει στη διαδικασία αυτονόμησης και ανεξαρτητοποίησης, οι οποίες αποτελούν και τα αναπτυξιακά επιτεύγματα της εξελικτικής αυτής φάσης.
Η εφηβεία αποτελεί μια περίοδο ανακάλυψης του εαυτού, της διερεύνησης των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων, της εξοικείωσης με τις σωματικές και συναισθηματικές αλλαγές της δημιουργίας και της καλλιέργειας διαπροσωπικών σχέσεων με συνομηλίκους, της ανακάλυψης της ταυτότητας του φύλου αλλά και του σεξουαλικού του προσανατολισμού.
Χαρακτηριστικά της εφηβείας επίσης: ο πειραματισμός, η δοκιμή προτύπων συμπεριφοράς, η επανεξέταση και συχνά αμφισβήτηση των συστημάτων αξιών της κοινωνίας καθώς και των φιλοσοφικών αξιών. Όλα αυτά εντάσσονται στη διαδικασία αυτονόμησης των εφήβων και στην πορεία συγκρότησης μιας σταθερής, με συνοχή, εικόνα του εαυτού.
Σε αυτήν την περίοδο “κρίσης” την εφηβεία, υπάρχει μια σειρά παραγόντων σε διάφορα επίπεδα ( κοινωνικό, οικογενειακό, ατομικό) που ενδέχεται να δράσουν επιβαρυντικά και να οδηγήσουν στον πειραματισμό, του χρήστη και πιθανά στην εξάρτηση από ψυχοτρόπες ουσίες ως αποτέλεσμα της συνύπαρξης και αλληλεπίδρασης τους. Όπως και η χρήση καπνού και οινοπνευματωδών, η χρήση ναρκωτικών αποτελεί για τον έφηβο ένα σύμβολο χειραφέτησης από την οικογένεια και διευκολύνει την ένταξη και αποδοχή του στην υποομάδα των ομότιμων, με την οποία μοιράζεται αντιλήψεις και συμπεριφορές. Η επιρροή επομένως των φίλων στη χρήση ναρκωτικών παίζει σημαντικό ρόλο.
Παράγοντες όπως το υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον, η ομαλή σχολική προσαρμογή, οι φιλικές σχέσεις και ενασχόληση με διάφορες εξωσχολικές δραστηριότητες, μπορούν να καθυστερήσουν ή ακόμα να αποτρέψουν την έναρξη χρήσης ουσιών στην εφηβεία.
- Παρατηρείτε από την εμπειρία σας, κάποια συσχέτιση ανάμεσα στην εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς και στην εγκατάλειψη του σχολικού πλαισίου;
Συμπερασματικά και σύμφωνα με τα στοιχεία του αρχείου που τηρείται στο για το σύνολο των κρατουμένων-θεραπευομένων από την Θεραπευτική Ομάδα και ιδιαιτέρως το αρχείο των κοινωνικών λειτουργών, η σχολική διαρροή συνιστά μια πολύπλοκη και μακρόχρονη διαδικασία παρά ένα μεμονωμένο γεγονός.
Πολλοί παράγοντες επιδρούν από την αρχή της σχολικής ζωής του ατόμου αλλά και προγενέστερα και σχετίζονται με την οικογένεια, τον ίδιο το μαθητή και το εκπαιδευτικό σύστημα, τις κοινωνικο-πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που επικρατούν, ενώ οι αλλαγές που χαρακτηρίζουν το αναπτυξιακό στάδιο της εφηβείας, οι επιλογές του εφήβου και οι κοινωνικές επιρροές που δέχεται επηρεάζουν την απόφαση του μαθητή να εγκαταλείψει το σχολείο.
Διαφαίνεται, μάλιστα, ότι η διακοπή της σχολικής φοίτησης επηρεάζει με αρνητικό τρόπο τη ζωή του σκασιάρχη περιορίζοντας τις ευκαιρίες και τις επιλογές για το μέλλον και ενισχύοντας τον κίνδυνο εκδήλωσης αποκλίνουσας συμπεριφοράς που ενδέχεται να οδηγήσει το άτομο σε σύλληψη από τις αστυνομικές αρχές. Ενώ η συστηματική παρακολούθηση του σχολείου και η επένδυση του ατόμου στα ακαδημαϊκά επιτεύγματα λειτουργεί προστατευτικά και προμηνύει μια καλή κοινωνική προσαρμογή κατά την ενήλική ζωή και αυξημένες πιθανότητες επαγγελματικής αποκατάστασης, η πρόωση διακοπή της φοίτησης θέτει σε κίνδυνο την ομαλή κοινωνική ένταξη του ατόμου.
Είναι πιθανό το άτομο να οδηγείται σε παραβατικές συμπεριφορές σε μια προσπάθεια να εξασφαλίσει τα προς το ζειν στην περίπτωση που διακόπτοντας το σχολείο στερείται των απαιτούμενων προσόντων που θα του επέτρεπαν την επαγγελματική του αποκατάσταση. Δεδομένου ότι οι συμμετέχοντες στη μελέτη κάνουν χρήση ουσιών, είναι πιθανό ανεξαρτήτως του εκπαιδευτικού τους επιπέδου και της επαγγελματικής η μη αποκατάστασής τους να οδηγούνται στη σύλληψη για λόγους που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών.
Οι παράγοντες που φαίνεται να διαφοροποιούν το αδίκημα είναι η ηλικία σχολικής διαρροής, η ηλικία έναρξης ουσιών και η επαγγελματική κατάσταση, καθώς η ανεργία και η μικρότερη ηλικία έναρξης της χρήσης ή διακοπής της φοίτησης που αυξάνουν σύμφωνα με τα αποτελέσματα την πιθανότητα το άτομο να έχει κατηγορηθεί για κλοπή. Άτομα που εγκατέλειψαν τη φοίτηση ή ξεκίνησαν τη χρήση σε μικρότερη ηλικία είναι πιθανό να αδυνατούν να αποκατασταθούν επαγγελματικά και κατά συνέπεια να εξασφαλίσουν με νόμιμο τρόπο τα προς το ζειν, συνθήκη που θα μπορούσε να ωθήσει το άτομο στην κλοπή προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες του.
Παρόλο που ένας μικρός αριθμός από το σύνολο των μαθητών που έχουν εγκαταλείψει τη φοίτηση οδηγείται σε σύλληψη από τις αστυνομικές αρχές λόγω των εγκληματικών πράξεων που έχει διαπράξει, είναι γεγονός ότι οι μαθητές που εγκαταλείπουν το σχολείο είναι πιθανότερο να εμπλακούν με το νόμο σε σύγκριση με τους συνομηλίκους που συνεχίζουν τη σχολική φοίτηση. Η σύλληψη του εφήβου είναι πιθανό να οδηγήσει σε εγκατάλειψη του σχολείου αυξάνοντας τις πιθανότητες να συλληφθεί ξανά.
Παρόλο που η συχνότητα των παραβατικών συμπεριφορών δε φαίνεται να αυξάνεται μετά τη διακοπή της φοίτησης, οι παράνομες πράξεις εντοπίζονται ευκολότερα από τις αρχές, οι οποίες είναι λιγότερο ελαστικές λόγω των στερεοτύπων που κυριαρχούν για τα άτομα που εγκαταλείπουν το σχολείο.
Η ταυτοποίηση του ατόμου μετά τη σύλληψη ως εγκληματία επιφέρει αρνητικό αντίκτυπο στη ζωή του, εφόσον περιορίζονται οι ευκαιρίες και οι επιλογές του, ενισχύεται ο κίνδυνος ανάπτυξης μιας αποκλίνουσας ταυτότητας και εμπλοκής σε παραβατικές ομάδες με αποτέλεσμα να αυξάνονται και οι πιθανότητες εκδήλωσης αποκλίνουσας συμπεριφοράς και στο μέλλον) η σύλληψη διαταράσσει τη διαδικασία της σχολικής φοίτησης και σε αυτό κυρίως οφείλεται το πλήγμα που επέρχεται στην ακαδημαϊκή πορεία του ατόμου παρά στους κοινωνικο-ψυχολογικούς παράγοντες που σχετίζονται με τη σύλληψη.
Άννα Σταυροπούλου
Κοινωνική Λειτουργός MSc,
Μέλος της Θεραπευτικής Ομάδας του Κέντρου Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελεώνα Θηβών.
